Historia pielęgniarstwa nefrologicznego w Polsce

1958 r. — W II Klinice Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Klinicznym w Poznaniu przeprowadzono pierwszą hemodializę — zakończoną sukcesem. Uczestniczył w niej zespół, w którego skład wchodziły m.in. pielęgniarki: Filomena Ślusarczyk, Krystyna Cichończyk, Felicja Matysiak-Mielcarska i Irena Konwińska. Zabieg trwał ok. 10 godz.

Lata 60. XX w. — Przygotowywanie aparatu do dializy (Nilsa Alwalla) łącznie ze sterylizacją trwało ok. 6–12 godz. i było ciężką pracą fizyczną należącą do obowiązków kilku pielęgniarek. Początkowo jedynym stosowanym dostępem naczyniowym były polietylenowe cewniki jednokanałowe i jednorazowe. Od 1960 r. zaczęto zastępować cewniki polietylenowe przez zewnętrzne przetoki Scribnera. Z czasem coraz powszechniejsze stało się użycie podskórnej przetoki Cimino-Brescii (1962), co stopniowo otworzyło możliwość długotrwałej dializoterapii dla pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek.

Lata 70. XX w. — Na oddziałach chorób wewnętrznych wydzielono sale dializ. Praca pielęgniarek na tych oddziałach wiązała się głównie z pielęgnacją bezpośrednią — łagodzeniem skutków mocznicy. Do terapii włączono nowe leki moczopędne (leki tiazydowe i diuretyki pętlowe), a także kolejne grupy coraz bardziej skutecznych leków hipotensyjnych. Do końca lat 70. powstało 39 ośrodków nefrologicznych.

Pielęgniarka obsługująca aparat do hemodializy Nycotron (lata 70. XX w.)*
Pielęgniarka obsługująca aparat do hemodializy Nycotron (lata 70. XX w.)*

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Połowa lat 70. XX w. — Aparaty do hemodializy typu Nycotron zostały zastąpione nowszymi aparatami firmy Bellco 714 i Gambro AK5. Zaczęto używać dializatorów zwojowych, składanych fabrycznie, o powierzchni 1 i 1,2 m2, przez co czas trwania hemodializy skrócił się do 5–6 godz.

ryc
Instruktaż obsługi sztucznej nerki firmy Bellco 714 z dializatorem zwojowym Vita 2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wszystkie stacje dializ w Polsce stosowały reutylizację dializatorów. Dostęp do hemodializy uzyskiwano przez założenie przetoki Scribnera oraz Cimino-Brescii.

ryc
Zakładanie przetoki Scribnera na łóżku pacjenta w sali dializ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Koniec lat 70. XX w. — W Lublinie i dwóch ośrodkach w Warszawie podjęto pierwsze próby leczenia ciągłą dializą otrzewnową (CADO) u dorosłych. Na szczególną uwagę zasługuje tu zaangażowanie pionierek pielęgniarstwa nefrologicznego, do których należą: Marta Wojtach, Danuta Szlachetka, Anna Berezowska, Krystyna Wojtowicz i Anna Rosa oraz pielęgniarki pediatryczne — Wiesława Kobiałka i Maria Dobrowolska.

1980 r. — Ukazał się podręcznik: A. Colombi. Hemodializa. Kurs nauki dla lekarzy i pielęgniarek w pytaniach i odpowiedziach, wyd. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, który ułatwił pielęgniarkom przyswajanie wiedzy z zakresu dializoterapii.

1984 r. — Powołano krajowy zespół specjalistyczny w dziedzinie dializoterapii i transplantacji nerek, przekształcony następnie w Krajowy Zespół Specjalistyczny w dziedzinie Nefrologii.

Połowa lat 80. XX w. — Przetoki Scribnera zastąpione zostały cewnikami dwukanałowymi zakładanymi do dużych naczyń. W leczeniu pacjentów z ostrą niewydolnością nerek coraz powszechniej wykorzystywano zabiegi hemofiltracji samoistnej. Dializatory zwojowe i płaszczyznowe zastępowano dializatorami kapilarnymi o dużej powierzchni dializacyjnej (1,5 m2), co spowodowało skrócenie czasu zabiegu hemodializy z 8 godz. 2 lub 3 razy w tygodniu do 4–5 godzin 3 razy w tygodniu. Pojawiły się bardzo drogie dializatory kapilarne, co spowodowało konieczność opracowania bardziej skutecznej metody reutylizacji, która nadal odbywała się ręcznie. Zaczęto stosować reutylizację automatyczną (za pomocą np. aparatu Renatron), co znacznie ułatwiało pracę personelowi pielęgniarskiemu. Powszechnie dostępne stały się jednorazowe rękawice ochronne, fartuchy, maski oraz jednorazowy sprzęt (igły, strzykawki, linie dializacyjne).

Początek lat 90. XX w. — Pojawiły się nowe ośrodku dializacyjne (poza Lublinem i Warszawą) — najpierw w ośrodkach akademickich w Krakowie, Poznaniu, Gdańsku, a następnie w szpitalach.

1993 r. — W Krakowie powstało Polskie Towarzystwo Pielęgniarek Dializacyjnych i Transplantologicznych (PTPDiT) pod przewodnictwem mgr Małgorzaty Liber i przy ważnym udziale mgr Teresy Smolnik. Wkrótce powstały oddziały terenowe PTPDiT: w Gdańsku, Warszawie i Poznaniu. Nawiązano współpracę międzynarodową z EDTNA/ERCA. Kluczowymi członkami (key member) do współpracy z EDTNA/ERCA były m.in.: mgr Teresa Smolnik, mgr Anna Mróz, mgr Gabriela Magrian.

1994 r. — Przy współudziale PTPDiT zorganizowano I Krakowskie Dni Dializoterapii. Dominującą grupę uczestników tego wydarzenia tworzyły (i tworzą również dzisiaj) pielęgniarki.

1996 r. — Uchwalono ustawę o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1217 z późn. zm.). Nowe przepisy prawa zawodowego dały polskiemu pielęgniarstwu pełną niezależność zawodową,

1999 r. — Zdecydowano, że kształcenie pielęgniarek odbywa się wyłącznie na poziomie studiów wyższych; stworzono spójny nowoczesny system kształcenia podyplomowego pielęgniarek (kurs kwalifikacyjny, specjalizacja), w tym również w specjalności nefrologicznej.

Wśród pielęgniarek zaangażowanych w przygotowanie ramowych programów szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa nefrologicznego oraz kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa nefrologicznego z dializoterapią były: mgr Małgorzata Liber, mgr Teresa Smolnik, mgr Dorota Malaca, Bożena Egeman, Jolanta Dróżbik oraz Elżbieta Leśniewicz..

Koniec lat 90. XX w. — pojawiły się pierwsze publikacje przeznaczone głównie dla pielęgniarek nefrologicznych (m.in. Dializoterapia dla pielęgniarek pod red. prof. B. Rutkowskiego). Nastąpił intensywny rozwój dializy otrzewnowej; korzystało z niej ok. 1 tys. pacjentów. W tworzenie i funkcjonowanie nowo powstałych ośrodków zaangażowały się pielęgniarki nefrologiczne, m.in.: Katarzyna Deja, Katarzyna Tyrała, Ewa Malek, Urszula Strzelecka.

Początek XXI w. — Prywatyzacja ośrodków dializ spowodowała upowszechnienie się dostępu do leczenia nerkozastępczego.

2006 r. — W Gdańsku powstała Fundacja Rozwoju Pielęgniarstwa Nefrologicznego i Transplantologicznego (FRPNiT), której głównym celem jest propagowanie rozwoju nowoczesnego pielęgniarstwa nefrologicznego na wzór wysokorozwiniętych państw europejskich.

2008 r. — FRPNiT wydaje publikację pt. Przewlekła choroba nerek — poradnik dla pacjentów i ich rodzin pod red. prof. Alicji Dębskiej-Ślizień, dr hab. med. Ewy Król i prof. Bolesława Rutkowskiego oraz pracę zespołową pt. Szczegółowy program edukacji pacjentów z przewlekłą chorobą nerek. Powstaje również nowa książka dla pielęgniarek nefrologicznych: Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej pod red. B. Rutkowskiego.

2009 r. — Ukazał się poradnik dla pielęgniarek i pacjentów pt. Jak dbać o dostęp naczyniowy do hemodializy pod red. pielęgniarek nefrologicznych mgr Beaty Białobrzeskiej oraz mgr Anny Kliś. Po raz pierwszy zorganizowano Gdańską Konferencję Pielęgniarek Nefrologicznych — Meeting post EDTNA/ERCA.

 

Powyższe kalendarium opracowano na podstawie książki: Pielęgniarstwo nefrologiczne pod red. B. Białobrzeskiej i A. Dębskiej-Ślizień (2013). Jej autorami są m.in. Danuta Hartwich, Małgorzata Liberska, Beata Białobrzeska i Bolesław Rutkowski.

Jeśli mają Państwo ciekawe spostrzeżenia bądź materiały, które pomogą budować zakładkę Historia pielęgniarstwa, prosimy o ich nadsyłanie do mgr Beaty Białobrzeskiej ( Kliknij, aby zobaczyć adres email) lub mgr Gabrieli Magrian Greener ( Kliknij, aby zobaczyć adres email).
* Fotografie ze zbiorów Danuty Hartwich. Zob. też wspomnienia D. Hartwich dotyczące 40-letniej praktyki pielęgniarskiej:
Załączniki